Turkowy

Parafia – pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Turkowach

Turkowy 2, 63–642 Perzów
tel. 62 786 10 92

Księża

Ksiądz mgr lic. Rafał Hącia – Proboszcz

Historia

Parafia

Parafia erygowana w XIII wieku, jedna z najstarszych w dawnym archiprezbiteracie sycowskim. Pierwsza wzmianka o kościele znajduje się w dokumencie z 1 marca 1373 roku, który podaje, że proboszczem w Turkowach jest Ulmanus. Z okresu przed reformacją znany jest także Markus proboszcz z Turków. Po roku 1560 kościół dostał się w ręce protestantów. W 1616 roku przywrócono kult katolicki, a proboszczem turkowskim został ks. Albert Strzymski (Starzyimski), z kolei po jego śmierci, 18 maja 1630 roku, posługiwał tutaj ks.  Mateusz Gebel. W 1633 roku, kościół ponownie przejęli luteranie. W protokole powizytacyjnym archidiakona Piotra Gebauera z, 1638 roku stwierdzono, ze kościół nadal zajmują protestanci. W 1648 roku, katolicy odzyskują kościół na stałe, a proboszczem został ks. Wojciech Gabrielowicz (od 1654 roku proboszcz Domasłowie, zmarł w 1672 roku). W protokole wizytacyjnym z 1651 roku sporządzonym przez kanonika Waltera czytamy, iż tutejszy drewniany kościół jest pw. dziesięciu tysięcy męczenników i św. Andrzeja (wg ks. Stanisława Kozierowskiego był pod wezwaniem św. Urszuli i jej towarzyszek i św. Andrzeja), uposażenie proboszcza składało się z 2 łanów, 2 ogrodów i 2 stawów, pobierał także po 7 małdratów obojga zboża mieszanego. Chrzest odbywał się według rytuału polskiego. Do parafii turkowskiej należały kościoły filialne w Mąkoszycach, Marcinkach, Słupi i Czerminie. Od 1655 roku posługuje tutaj ks. Jan Franciszek Columbinus (ur. w Oleśnie, święcenia 6 czerwca 1653 roku w Nysie, kapelan w Sycowie, zmarł 27 sierpnia 1692 roku). W protokole z 1666 stwierdzono, że probostwo posiadało 1 łan w Turkowach, ½ łanu w Słupi. Turkowy dawały wtedy mesznego po 35 wierteli obojga zboża, Słupia po 12, Czermin po 5, Mąkoszyce po 19, Pisarzowice po 10 wierteli żyta i owsa. W latach 1692 – 1706 posługuje tutaj ks. Jan Alojzy Maris (z Opola, wyświęcony 1654 r.), po nim w latach 1706 -1711 ks. Tomasz Szczęsny (zmarł 2 lutego 1711 roku). Ks. Mateusz Tomasz Kupiec (Mercator), rodem pochodzący z Mnichowic (wcześniej kapłan w Myjomicach i Sycowie) był duszpasterzem turkowskim w latach 1711 -1723, po nim od Nowego Roku 1723, do końca 1730 roku ks. Ferdynand Heisig (wyświęcony w 1719 r., zmarł 12 sierpnia 1749 roku w Opolu, doktor teologii, kanonik, komisarz książęco -biskupi). Od Bożego Narodzenia 1730 do dnia swojej śmierci 17 stycznia 1736 roku, proboszczem w Turkowach był ks. Leopold Przyszowski (w 1724 kapelan w Sycowie). Ks. Andrzej Szura posługiwał tutaj w latach 1736 -1755 (ur. w Sycowie, wyświęcony w 1731 r.). Gdy król pruski Fryderyk II, zajął Śląsk, ks. Szura nie mógł się pogodzić z tym stanem rzeczy. Występował na ambonie przeciwko najeźdźcy, za co został pozbawiony probostwa i uwięziony. Od 21 października 1755 roku do 1764 roku, duszpasterzem turkowskim był ks. Erazm Saychter (wyświęcony w 1751 roku, kapelan w Ołtaszynie, od Wielkanocy 1764 roku proboszcz w Lublińcu), następnie do 1771 roku ks. Paweł Antoni Maryc (ur. 1734 w Barcinku, wyświęcony w 1759 roku, kapelan w Sycowie, administrator w Oleśnicy, od 1771 roku proboszcz w Trębaczowie zmarł 26 maja 1797 r.). Kolejnymi duszpasterzami w Turkowach byli w l. 1771 -1776 ks. Jan Maer (urodzony w Białej koło Prudnika, wyświęcony w 1765 r. wcześniej kapłan w Sycowie), 1776 -1782, ks. Maciej Biały (pochodzący z wsi Kórnica koło Krapkowic, wyświęcony w 1770 r., wcześniej kapelan w Sycowie, zmarł 12 października 1782 roku), ks. Tomasz Uliczka posługiwał tutaj w l. 1782 – 1817 (ur. w 1752 r. w Racławicach Śląskich, wyświęcony 1776 r., zmarł 2 lipca 1817 roku). W 1796 roku, wzniesiono nowy budynek probostwa. W 1822 roku, staraniem księdza Augustyna Jana Siwika, (ur. w 1783 roku, wyświęcony w 1810 w kościele św. Mateusza we Wrocławiu, od 1817 r. proboszcz w Turkowach, a od końca 1828 r., proboszcz w Namysłowie) wzniesiono obecny murowany kościół. Od 23 stycznia 1829 roku, proboszczem w Turkowach został ks. Emanuel Seidel (ur. 1802 r., wyświęcony 1828 r.), archiprezbiter, i inspektor szkolny, który 28 maja 1878 obchodził jubileusz 50-lecia, swojej posługi kapłańskiej. Zmarł 12 maja 1881 roku, w 52 roku duszpasterzowania w Turkowach. W 1859 roku zbudowano obecną plebanię. W nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1862 kościół został obrabowany, wyłamano tabernakulum, i zrabowano cyborium. W 1871 roku, od południa wzniesiono murowaną kruchtę. Po śmierci ks. Seidela, z powodu ówczesnej polityki państwa w stosunku do kościoła katolickiego, nie osadzono żadnego kapłana na stanowisku proboszcza w Turkowach. Osieroconą parafią w miarę możliwości, opiekowało się okoliczne duchowieństwo. Przy poparciu księcia Gustawa Birona von Kurland, od 13 kwietnia 1886 roku, proboszczem turkowskim został ksiądz Rajmund Kanty (ur. 12 sierpnia 1845 r. w Pyskowicach, wyświęcony 18 czerwca 1870 r., od 28 października 1906 r. proboszcz w miejscowości Turze – okolice Raciborza). W 1895 roku, z okazji 25 -lecia kapłaństwa ks. Kanty, ufundowano przy kościele piękny, kamienny krzyż. Od 28 października 1906 roku, duszpasterzem parafii turkowskiej jest ks. Leopold Nowak (ur. 1877, w 1898 roku zdał maturę w Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu, wyświęcony 23 czerwca 1902 roku, wikary w Chorzowie, następnie pracuje w Strasbergu pod Berlinem), którego staraniem w 1913 roku, rozbudowano kościół o dzisiejsze prezbiterium, z przyległymi kaplicami i zakrystią, a cmentarz otoczono solidnym, tynkowanym murem. Po śmierci ks. Nowaka (20 sierpnia 1929 r.) posługiwali tutaj: ks. dr Leon Śmiśniewicz, 1929 – 1930 (ur. 1891 r. syn aptekarza z Gołańczy, ukończył Gimnazjum w Poznaniu, tamtejsze Seminarium Duchowne i uniwersytet we Frydburgu, gdzie w roku 1917 zdał egzamin doktora teologii summa cum laude, w tym samym roku wyświęcony, wikary w Pobiedziskach i Kruszwicy, i administrator w Chomiąży, od 1920 wykładowca teologii na Uniwersytecie Warszawskim, następnie wicerektor liceum w Krzemieńcu, administrator w Runowie, Płonkowie i Turkowach. Od 1 lipca 1930 zarządzał parafią w Nekli i Opatówku. Zmarł 20 maja 1932 r.), ks. Walerian Zimmer (ur. 27 listopada 1889 roku, w Łukowie, święcenia 1 marca 1914 r., wikary w Kaszczorze, w grudniu 1915 roku, zaciągnięty do wojska pełniąc posługę sanitariusza, a od marca 1916 roku, kapelana wojskowego. 15 grudnia 1918, roku drogą morską z Finlandii, powrócił do Ojczyzny. Posługiwał jako wikary w Cerekwicy, od 1920 r. w Koźminie, od sierpnia tego samego roku w Ostrowie Wlkp. po czym posługiwał jako prefekt i kapelan pułku wojsk polskich w Krotoszynie, od 1924 prob. w Krobi, a od 1925 w Parzynowie). Od 1 lipca 1930 proboszcz parafii Turkowy i Domasłów do chwili śmierci 5 marca 1937 roku. „Orędownik Ostrowski” z 9 marca 1937 pisał: Śp. Ks. Walerian Zimmer. Proboszcz parafii Turkowy – Domasłów dekanatu bralińskiego, ks. Walerian Zimmer uległ w piątek nieszczęśliwemu wypadkowi, jadąc do filialnego kościółka w Kozie Wielkiej. Na zarządzenie lekarza przewieziono nieszczęśliwego kapłana do szpitala w Poznaniu. Niestety już w drodze do Poznania zmarł śp. ks. prob. Zimmer. Zmarły w wieku 48 lat kapłan znany był w Ostrowie, gdyż pełnił w tutejszej parafii w latach 1920 21 obowiązki wikariusza. Odznaczał się wielką gorliwością jako kapłan i ceniony był jako gorący patriota. Cześć jego pamięci! Jutro w środę nastąpi eksportacja zwłok do kościoła paraf. w Turkowach, a nazajutrz pogrzeb w Domasłowie. Od 1937 roku, posługuje w Turkowach ks. Tomasz Samulski (ur. 1900 r., od 1932 roku prob. w Mąkoszycach, budowniczy obecnego kościoła w Mąkoszycach). Ks. Zbigniew Wroniewicz, proboszcz w Trębaczowie w latach 1936 -1948, opisując swoje losy z lat II wojny światowej tak wspomina proboszcza turkowskiego: Ksiądz Tomasz Samulski w Turkowach, uszedł przed Niemcami, znalazł się w Anglii jako łącznik w wojsku. Zginął w katastrofie lotniczej. 24 września 1944 roku, pochowany na cmentarzu w Brokk Wood w Anglii. Przedwojenny wikariusz ks. Maksymilian Dłużewski wspólnie z proboszczem, ks. Samulskim z chwilą wybuchu wojny, opuścił Turkowy, jednak po zakończeniu kampanii wrześniowej wrócił do tej parafii. Jako wikariusz substytut posługiwał tutaj do marca 1941 roku. Zagrożony aresztowaniem zostaje zmuszony opuścić Turkowy i udać się do Częstochowy, gdzie posługiwał w duszpasterstwie do zakończenia wojny. Gdy dowiedział się, że Turkowy, zostały oswobodzone, powrócił tutaj, równocześnie zgłaszając się w Poznaniu, u ks. bp Dymka, od którego z dniem 7 marca 1945 roku otrzymał nominację na administratora parafii Turkowy i Bralin. Do pomocy w Turkowach jako wikariusz posługuje w latach 1945 -1946 ks. Kazimierz Kuźnicki, ze Zgromadzenia księży Oblatów Maryi Niepokalanej, zwolniony ze służby diecezjalnej 1 października 1946 roku. Po rezygnacji ks. Dłużewskiego z administrowania parafią Turkowy, tutejszym proboszczem od 1 października 1946, do 1 marca 1959 roku, był ks. Antoni Hełka (ur. 17 stycznia 1909 w Słupi pod Kępnem, święcenia 17 czerwca 1934, wikary w Nowym Tomyślu, Cielczy od 15 lipca 1935 r., kapelan przy kaplicy i zakładzie św. Józefa Sióstr Rodziny Maryi w Wieleniu, od 1 lipca 1937 wikary w Obornikach, a od 1939 r. w Grodzisku, aresztowany przez gestapo w 1939 r. w marcu 1940 roku trafił do obozu koncentracyjnego do Dachau oraz Gusen, podczas pobytu w obozie poddany został doświadczeniom biologicznym, przeżył dwie poważne i bardzo bolesne operacje, po wyzwoleniu obozu w kwietniu 1945 roku, przez 18 miesięcy pracował jako kapelan Wojska Polskiego w Niemczech, po powrocie do Polski przez 13 lat administrował parafią w Turkowach, w latach 1959 -1984 proboszcz parafii farnej w Ostrzeszowie, od 1lipca 1968 roku, dziekan dekanatu ostrzeszowskiego, dnia 15 października 1971 roku, zaliczony do grona kapelanów Jego Świątobliwości Ojca św. Pawła VI, zm. 26 lutego 1991 roku), ks. Mieczysław Posmyk od 1 września 1959 do 15 czerwca 1970 (ur. 30 stycznia 1914 r. w Działoszynie w powiecie wieluńskim, święcenia 1937, wikary w Cerkwicy 1977 -1938, i w latach 1938 -1939, w Wirach pod Poznaniem, od 1 lipca 1939 wikary w Chodzieży, uwięziony 12 czerwca 1940 roku, przebywał w Froncie VII w Poznaniu, w wiezieniu w Toruniu i Berlinie, a wreszcie znalazł się w obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau, po wyzwoleniu prowadził pracę duszpasterska w obozach Polaków w Niemczech, po powrocie do Polski proboszcz w Chojnie 1946 -1950, w Ociążu 1950 -1955, w Chrzypsku Wielkim 1970 -1983, zmarł 17 stycznia 1984 roku w Poznaniu), ks. Andrzej Euchast od 15 czerwca 1970 do 21 listopada 1975 r. (ur. 24 sierpnia 1918 r. w Twardowie koło Jarocina, święcenia 21 lutego 1948 r. wikary w Słupi pod Kępnem, Opalenicy i Lwówku, w l. 1956 – 1970 prob. w Zębowie i w l. 1975 -1978 w Iłówcu, zm. 8 czerwca 1982 r.), a w latach 1975 -2001 duszpasterzem w Turkowach był ks. Jerzy Krajka. W 1980 roku, odnowiono wnętrze kościoła. Od 30 czerwca 2001 roku do 30 czerwca 2019 roku proboszczem był ks. Ryszard Zieliński, którego staraniem od 20 września 2005 roku, parafia posiada relikwie św. ojca Pio, a w 2012 przeprowadzono remont dachu świątyni. Obecnie proboszczem jest ks. Rafał Hącia.

Wikariuszami w Turkowach byli m.in.:

• ks. Piotr Biegański – zginął w czasie II wojny światowej,

• ks. Paweł Zydor (1 stycznia 1936 – 1 lipca 1937) – w czasie II wojny światowej więzień obozów Dachau i Gusen, (w obozie był poddawany zbrodniczym eksperymentom medycznym przez wszczepianie flegmony) powojenny, długoletni proboszcz parafii Rogaszyce i Kochłowy,

• ks. Maksymilian Dłużewski (1 lipca 1937 – marzec 1941) – późniejszy długoletni proboszcz w Bralinie.

  Proboszczowie w poprzednich latach:

  • 1616 – 1630 ks. Wojciech Strzymski
  • 1630 – 1633 ks. Mateusz Gabel
  • 1648 – 1655 ks. Wojciech Gabrielowicz
  • 1655 – 1692 ks. Jan Franciszek Columbinus
  • 1692 – 1706 ks. Jan Alojzy Maris
  • 1706 – 1711 ks. Tomasz Szczęsny
  • 1711 – 1723 ks. Mateusz Tomasz Kupiec
  • 1723 – 1730 ks. Fryderyk Heisig
  • 1730 – 1736 ks. Leopold Przyszoski
  • 1736 – 1755 ks. Andrzej Szura
  • 1755 – 1764 ks. Erazm Saychter
  • 1764 – 1771 ks. Paweł Antoni Maryc
  • 1771 – 1776 ks. Jan Maer
  • 1776 – 1782 ks. Maciej Biały
  • 1782 – 1817 ks. Tomasz Uliczka
  • 1817 – 1828 ks. Augustyn Jan Siwik
  • 1829 – 1881 ks. ks. Emanuel Seidel
  • 1886 – 1906 ks. Rajmund Kanty
  • 1906 – 1929 ks. Leopold Nowak
  • 1929 – 1930 ks. dr L. Śmiśniewicz
  • 1930 – 1937 ks. Walerian Zimmer
  • 1937 – 1944 ks. Tomasz Szmulski
  • 1945 – 1946 ks. Kazimierz Kuźnicki
  • 1946 – 1959 ks. Antoni Hełka
  • 1959 – 1970 ks. Mieczysław Posmyk
  • 1970 – 1975 ks. Andrzej Echaust
  • 1975 – 2001 ks. Jerzy Krajka
  • 2001 – 2019 ks. Ryszard Zieliński
  • 2019 – obecnie ks. Rafał Hącia

Kościół w Turkowach z 1822 roku, murowany jest pseudoklasycystyczny, potynkowany, orientowany, jednonawowy, w wyniku przebudowy z 1913 roku, zatracił oryginalne cechy stylowe. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, z dwiema kaplicami po bokach i zakrystią od południa. Szersza nawa z kruchtą od południa. Od zachodu kwadratowa wieża z mniejszymi lokalnościami po bokach.

Wystrój wnętrza:

• ołtarz główny – o cechach klasycystycznych z barokowym obrazem „Męczeństwa Legii Tebańskiej”,

• ołtarz boczny – z nastawką barokową ze zwojów akantu, i obrazem Matki Boskiej Bolesnej,

• drugi ołtarz boczny klasycystyczny przeniesiony do kościoła w Taborze Wielkim,

• barokowa ambona z płaskorzeźbami czterech ewangelistów – zniszczona,

• chrzcielnica z postacią Boga Ojca,

• prospekt organowy barokowy, organy 10 głosowe, (8 do I manuału C -c3 i 2 do pedału C -c1, bez połączeń), traktura gry i rejestrów mechaniczna (w manuale brak traktury rejestrów – manubria wyciągane bezpośrednio z wiatrownicy) wiatrownica klapowo -zasuwowa, dwa miechy klinowe,

• konfesjonał klasycystyczny,

• dwa barokowe obrazy: „Matki Boskiej Różańcowej”, i „Narodzenia Pana Jezusa” – ten drugi ma pochodzić z rozebranego w 1772 roku, kościoła w Miechowie i prawdopodobnie jest dziełem Michaela Wilmanna, ucznia Petera Rubensa z Antwerpii,

• figury św. Franciszka (pomnik ku czci poległych na I wojnie światowej) i Antoniego, – dzieło znanego, wrocławskiego artysty sztuki sakralnej nazywanego śląskim Wittem Stwoszem XX wieku – Brunona Tschoetschela,

• rzeźba św. Jana Nepomucena ludowa.

  Wystroju wnętrza dopełnia polichromia autorstwa Kazimierza Idczaka, częściowo zamalowana w 1980 roku, oraz witraże z początku XX wieku.

  Kościoły filialne parafii:

  • kaplica pw. św. Józefa Robotnika w Czerminie – gmina Bralin – dawniej istniał tu kościół parafialny. Dokument z 7 czerwca 1284 roku, podaje Jana „plebanus de Cirmin”. W dokumencie z 14 stycznia 1376 roku, wymieniono kościół w Czerminie „Czyrmino”, wśród parafii archiprezbiteratu sycowskiego. W latach 1492 -1523 proboszczem w Czerminie był Paweł z Wałdowa. Kościół przejęty przez protestantów, zwrócony w 1654 roku, katolikom staje się filią Turkowych. Według protokołu powizytacyjnego kościół p.w. św. Apostołów Szymona i Judy, zbudowany z drzewa, jest w ruinie. Ołtarz ubogi z murowanym tabernakulum. Na wieży dwa dzwony. Ostateczny upadek zaniedbanego kościoła miał miejsce w 1701 roku. Ocalała wieża przetrwała przez następne 63 lata281. Obecną kaplicę poświecono w 1981 roku.

  • kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Taborze Wielkim – gmina Bralin – świątynia służyła mieszkańcom wsi wyznania ewangelicko – reformowanego. Parafia w Taborze Wielkim powstała wskutek sprowadzenia, przez króla Fryderyka II emigrantów z Moraw. Pierwszym pastorem w Taborze był Paweł Bogusław Kalusky. Nabożeństwa od 1749 roku odprawiano na probostwie do 1773 roku, gdy zbudowano z drzewa i gliny kościół. W latach 1884- -1885, obecny budynek kościoła wraz z budynkami szkoły i plebanii według projektu powiatowego mistrza budowlanego Souchona z Oleśnicy, na nowym miejscu, wybudowali mistrzowie murarscy Sckiefe z Sycowa i Weber z Kępna. Cały koszt budowy wyniósł około 70.000 marek282. W 1945 roku, kościół zamieniono na magazyn. Przejęty przez katolików, odnowiony i przystosowany do celów liturgicznych w 1980 roku, W 2001 roku odbudowano hełm wieży, rozebrany wiosną 1975 roku283. Świątynia zbudowana jest w stylu neogotyckim, jednonawowa. W prezbiterium sklepienie krzyżowo -żebrowe. Ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej z kościoła w Turkowach.